مالکیت فکری، به ابداعات و دستاوردهای ذهنی اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت و به‌طور خلاصه، تمامی داراییهای نامشهودی که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان پدید آمده است را میتوان در قالب داراییهای فکری تعریف نمود. مالکیت فکری، بنا به تقسیم‌بندی سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO» ، به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- مالکیت صنعتی، شامل پتنتها، نشانها و علائم تجاری، طراحیهای صنعتی و نشانهای جغرافیایی؛
- کپی‌رایت آثار ادبی (مانند رمان، شعر و نمایشنامه)، فیلم، موسیقی، آثار هنری (مانند نقشه‌ها، نقاشیها، عکسها و مجسمه‌ها) و همچنین طراحیهای معماری.
با این تعریف، مشخص میشود که مالکیت فکری نیز مانند سایر انواع مالکیت، دارای قابلیت ارزش افزایی است. اما چگونه میتوان به منافع و مزایای مالکیت فکری دست یافت، از آن محافظت نمود و حتی آنها را به دیگران انتقال داد؟ اینجاست که مفهوم حقوق مالکیت فکری یا «Intellectual Property Rights-IPR» به کمک می‌آید.
حقوق مالکیت فکری، مشابه با هر حق مالکیت دیگری، به صاحبانش، اعم از مخترع یا صاحب‌امتیاز یک پتنت، مالک یک نشان تجاری، نویسنده یا شاعر یک اثر ادبی و یا مالک یک طرح صنعتی متمایز، کمک می‌کند تا از نتایج و منافع کار خود و سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در راستای خلق و توسعه آن، بهره‌مند شده و مانع از سوء استفاده‌های احتمالی دیگران شوند.
مالکیت فکری، پدیده‌ای بسیار حیاتی برای کسب‌وکارهای امروزی محسوب میشود که در عین حال، رفاه و پیشرفت بشریت نیز به آن وابسته است. صاحب‌نظران و متخصصین حوزه مالکیت فکری، برای اهمیت ترویج و اشاعه این مهم، چند دلیل کلیدی را ذکر میکنند:
- پیشرفت جوامع و رفاه عمومی، منوط به توانمندی و قابلیت خلق و توسعه ابداعات فناورانه و آثار فرهنگی است که ارتباطی مستقیم با مالکیت فکری دارد .
- حمایت و حفاظت قانونی از آثار و ابداعات جدید، موجب افزایش سرمایه‌گذاری‌ها با هدف نوآوری بیشتر خواهد شد .
- ارتقاء و حمایت از مالکیت فکری، موجب رشد اقتصادی، ایجاد شغل و صنایع جدید و افزایش کیفیت زندگی می‌گردد .
مالکیت فکری در یوتیوب
در عصر جدید، ظهور رسانه‌های پرمخاطبی چون یوتیوب، فیسبوک، اینستاگرام و …، مسئله حفاظت از مالکیت فکری را با چالشهای جدیدی روبهرو کرده است. هر یک از این رسانه‌ها، در مواردی بدلیل عدم تلاش برای رعایت حقوق مالکیت فکری با جریمه‌های سنگینی روبهرو شده اند؛ بنابراین، عجیب نیست که اقدامات قابل توجهی نیز توسط چنین رسانه‌هایی در راستای تضمین نشر قانونی محتوا، انجام شده باشد. برای مثال، سامانه مدیریت حقوق مالکیت فکری یوتیوب از سه بخش کلی تشکیل شده است:
- سیستم مدیریت حقوق یوتیوب، که در هنگام بارگزاری یک ویدئو وظیفه شناسایی صاحب (صاحبان) اصلی آن را بر عهده دارد. این سیستم، مشی کلی حفاظت از حقوق صاحبان آثار را تبیین کرده و از آن جهت حفظ منافع صاحبان آثار بهره می‌جوید.
- سامانه Content ID، که به طور هوشمند محتوای منتشر شده را از نظر محتوایی مورد ارزیابی قرار می‌دهد و در صورت وجود تشابه غیر مجاز، خط‌مشی قواعد تعریف شده را برای ویدیوی مورد نظر اعمال می‌کند.
- ویدئوهای یوتیوب، که نمایشی عمومی از دارایی فکری کاربران است که در سایتcom در دسترس کاربران است.
هر دارایی فکری (خواه ویدئو باشد، خواه موسیقی و …) که بر روی یوتیوب بارگزاری میشود، دارای سه نماینده در هر یک از سه بخش فوق‌الذکر خواهد بود. فرض کنید که کسی یک ویدئو از شعبده‌بازی خویش بر روی یوتیوب بارگزاری می‌کند. نماینده این محتوا در سیستم مدیریت حقوق، “دارایی سرمایه‌ای[1]” است در حالی که نماینده آن در بخش Content ID، مرجع نام دارد که با سایر محتوا‌ها مقایسه میشود. در نهایت، نماینده محتوای بارگزاری شده در ویدئوهای یوتیوب، یک فایل ویدئویی قابل مشاهده توسط همگان می‌باشد.
دارندگان حق کپی رایت در یوتیوب می‌توانند با به‌کارگیری رگ‌تک و با استفاده از سیستمی به نام “content ID”، محتوای خود را به راحتی شناسایی و مدیریت کنند. محتوای ویدئویی بارگذاری شده جدید در یوتیوب، در برابر پایگاه داده‌ای از محتوای موجود ارزیابی خواهد شد.
صاحبان دارایی فکری از نوع “موسیقی ، فیلم ، نمایش تلویزیونی ، بازی های ویدیویی و سایر مواد محافظت شده” در یوتیوب، می‌توانند از ابزار شناسه محتوا برای شناسایی مطابقت خودکار محتوا استفاده کنند. در موارد تطبیق، مالک تصمیم می‌گیرد که یا تبلیغاتی را در آن ویدیو قرار دهد و کسب درآمد کند، یا با ضبط اطلاعات مربوط به مخاطبان، آنها را ردیابی کند و یا تصمیم به حذف محتوای انتشار یافته بگیرد.
شناسه محتوا با استفاده از تکنولوژی و قانون‌های تنظیم‌گر مربوطه به صاحبان ویدیو برای شناسایی و استفاده از حقوق خود کمک می‌کند. در حوزه موسیقی نیز فناوری ACR به حفظ مالکیت فکری فعالان این حوزه کمک می‌کند. در نوشته‌ی بعد با توضیح این فناوری و یک شرکت فعال در این حوزه به نام Audible magic به دیگر موارد استفاده از رگ‌تک اشاره می‌کنیم.